Sınai Mülkiyet Hakları (Marka, Patent, Tasarım, Faydalı Model)

 

Bugün, patent ve marka hakkında merak ettiklerinizi öğreneceğiz.

Sınai Mülkiyet Hakları ve Türleri

 

Sınai mülkiyet hakları; marka, patent, tasarım, faydalı model ve coğrafi işaretler gibi buluşların ve yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların ilk uygulayıcıları adına ticaret alanında üretilen ve satılan malların üzerlerinde, üreticisinin veya satıcısının ayırt edilmesini sağlayacak işaretlerin sahipleri adına, kayıt edilmesini ve böylece bu kişilerin ürünü üretme ve satma hakkına belirli bir süre sahip olmalarını sağlayan haklardır. Sınai mülkiyet haklarında korumanın sağlanması için, ilgili patentin, tasarımın, markanın vs. Türk Patent ve Marka Kurumuna tescil ettirilmesi gerekmektedir. Sınai mülki haklar 5 gösterge etrafında incelenebilir:  1) Patent, 2) Faydalı model, 3) Marka, 4) Endüstriyel tasarım ve 5) Coğrafi işarettir.

 

Patent: Sınırlı bir zaman ve mekân içerisinde, bir kişiye ya da firmaya ait buluşun üçüncü kişiler tarafından üretilememesi, satılamaması, kullanılamaması ve ithal edilememesini temin eden geçici bir tekel hakkıdır. Patentler, ülke sınırları içerisinde meydana gelen yeniliğe ilişkin gelişmeleri en belirgin biçimde yansıtan göstergelerden birisi olma özelliği taşır. Patentler buluşlara ilişkindir. Bir başka deyişle, bir patent ancak bir buluş için verilebilir. Bir buluş ürüne ait ise "ürün patenti" olarak adlandırılırken, bir usule ilişkin olduğunda "usul patenti" olarak isimlendirilir. Ürün bünyesinde var olan her bir problemin çözümüne ilişkin yenilikler buluş olarak kabul edilebilir ve bunların her biri için patent başvurusu yapılabilir. Başvuru gereklerini sağladıktan sonra, patent koruması üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir. Bu koruma patent başvurusu yapıldığı andan itibaren geçerlidir.

 

Faydalı Model: Hem yerel hem de küresel ölçekte eskiye göre yenilik arz eden ve sanayiye uygulanabilen buluşların belirli bir süre zarfı içinde sahibi olan kişilere üretim ve pazarlamaya ilişkin tekel hakkı sunulmasıdır. Bu süre 10 yıldır. Faydalı model, tıpkı patent gibi, inovasyona ilişkin kayda değer bir göstergedir. Faydalı model, birçok uzman kişi tarafından "küçük patent" veya "küçük buluş" olarak da adlandırılmaktadır. Patent ile arasındaki fark, zaman ve maliyet bakımından çok daha avantajlı olmasıdır. Faydalı modelin patente göre üstünlüğü, daha kısa bir süre içinde, görece daha kolay şekilde ve çok daha az masrafla edinilebilmektedir. KOBİ'ler için bu nedenle daha faydalıdır. Faydalı model, tıpkı patent gibi, buluşları koruma altına almak için verilmektedir. Ancak patentten daha farklıdır, zira koruma süresi, yenilik ölçütü ve inceleme ile değerlendirme biçimleri benzer değildir. Faydalı modelin koruması 10 senedir ve patente göre çok daha kısadır.

 

Marka: Bir girişimin sahip olduğu mal ve hizmetleri, başka girişimlerin mal ve hizmetlerinden ayırmaya yarayan bir göstergedir. Kişi adları, sözcükler, şekiller, harfler ve sayılar, malların biçimleri ya da sahip oldukları ambalajlar gibi maddi göstergeler marka olarak kullanılabilirler ve baskı yoluyla çoğaltılıp piyasaya sürülebilirler. Marka ölçülebilir bir yenilik göstergesi olarak ön plana çıkmaktadır. Yeni buluşların ya da özgün tasarımların ürünü oluşturması veya biçimlendirmesi mümkündür, ancak bu yeni ürünlerin tüketiciye sunulması ve satılabilmesi için, benzer ürünlerden kendisini ayırt etmeye yarayacak bir tanıtım işaretine gereksinimi vardır ki işletmeler adına önemli olan bu unsur, markadır. Marka bir işletmenin tüm ürünlerini temsil etme gücüne sahip olan ayırt edici bir işarettir. Markanın işlevlerinden biri, ürünün kaynağını tüketiciye tanıtmasıdır. Ayrıca marka kaliteyi simgeler ve reklam aracı olarak kullanılabilir. Kişiler almak istedikleri ürünü bir marka üzerinden diledikleri gibi satın alabilirler.

 

Endüstriyel Tasarım: Bir ürünün ya da hizmetin tamamına ya da belirli bir kısmına çizgiler, şekiller, renkler, biçimler, dokular ya da süslemeler gibi duyusal olarak algılanabilen birtakım unsurların meydana getirdiği görüntüsel formdur. Benzer malları üreten firmalar arasında bu türden farklılıklara gitmek, piyasada rekabet gücü elde edebilmek için oldukça belirleyici bir etmendir. Bir ürün eğer üç boyutlu bir şekle ya da bu şeklin bir parçasıyla ürün üstündeki iki boyutlu süslemelere sahipse "endüstriyel tasarım" kavramı içerisinde değerlendirilmektedir. Esasen endüstriyel tasarım bir ürünün dış görünüşünü ifade etmektedir. Bu görünüş tam anlamıyla ürünün biçimi olabilirken, çizgiler, şekiller, süsler, renkler ya da başka unsurlardan meydana gelen görünümler de olabilir. Tasarımların korunması hususunda ürünün görünümü teknik özellikleri dışında değerlendirilir.

 

Coğrafi İşaret: Öne çıkan bir özelliği, şöhreti ya da başka bir niteliği sayesinde belirli bir yörede ya da bölgede köklenmiş ve o yöre ya da bölgelerle özdeşleşmiş ürünlerin göstergelerine "coğrafi işaretler" adı verilmektedir. Bir başka deyişle, belirli bir coğrafi yere özgü bir niteliğe sahip olduğu için ün salmış olan, yani bu niteliğiyle tanınan ve satılan ürünlerin ayırt edilebilmesi için coğrafi işaretlerden faydalanılmaktadır. Kendine özgü nitelikleri nedeniyle benzerlerinden farklılaşan bu ürünleri meydana getiren bileşenlerin bir ya da birkaçı o yöreye ya da bölgeye özgü olduğu için, coğrafi işaret kapsamında değerlendirilmektedirler. Coğrafi işaretler "menşe adları" ve "mahreç işretleri" olmak üzere iki kesime ayrılarak sınıflandırılmaktadır. Bu iki ayrı kalem aynı amaçlara hizmet etmektedir. Mahreç işaretleri bir ürününü hangi coğrafyadan neşet ettiğini gösterirken, menşe adları ise, bu ürünlerin ya da hizmetlerin neşet ettikleri coğrafi yöreden kaynaklanan kalite ve niteliklerini ifade etmektedir.

1) Patent ve faydalı model nedir ve bunlara neden ihtiyaç duyulmaktadır?

Patent, sınırlı bir zaman ve mekân aralığı için, belirli bir kişiye ya da firmaya ait olan buluşun üçüncü kişilerce kullanılmasını, üretilmesini ve dağıtılmasını engelleyen bir çeşit tekel hakkıdır. Belirli bir süre için devredilemez olan bu hakkın göstergesi olan belgeye de "patent" adı verilir. Patent, hiç kuşkusuz sınai mülkiyet hakları içerisindeki en önemli buluş ve hak türüdür. Teknolojinin her alanında yapılan buluşlara, kesinlikle yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayi süreçlerine uygulanabilir olması şartıyla patent verilmektedir. Faydalı model, birçok yönden patent ile ciddi benzerliklere sahiptir. Faydalı model, dünya genelinde ilk defa bulunmuş ve sanayi süreçlerine uygulanabilen buluşların mucitlerine belirli bir süre için koruma sağlayan bir sınai mülkiyet hakkıdır. Faydalı modelin patente göre üstünlüğü, daha kısa bir süre içinde, görece daha kolay şekilde ve çok daha az masrafla edinilebilmektedir. Faydalı model, birçok uzman kişi tarafından "küçük patent" veya "küçük buluş" olarak da adlandırılmaktadır. Bir buluşun patentle korunabilmesi için teknik bir özelliğinin olması önkoşuldur. Bir buluşun teknik özelliğinin olup olmadığına karar verilebilmesi için, buluşa, bir örnek olarak, aşağıda açıklanan ölçütler açısından yaklaşılabilir:

1. Buluşun teknik bir sonuç doğurması,

2. Buluşun gerçekleştirilmesinin teknik yaklaşımlarla mümkün olması,

3. Buluşun teknik bir sorunu çözmesi ve

4. Buluşun belirgin bir şekilde veya en azından dolaylı olarak somut teknik yöntemlerle tanımlanması. Patentin koruma süresi 20 yıl iken, faydalı model belgesi sayesinde sağlanan koruman 10 sene olup patent belgesine göre daha kısadır. İlaveten, faydalı model belgesi ile sağlanan korumanın hem usullere hem de bu usuller vasıtasıyla elde edilen ürünlere ve kimyasal maddelere uygulanması söz konusu değildir.

 

2) Patent ve faydalı model belgeleri hangi durumlarda alınır? Hangi kıstaslara ya da içeriğe sahip olmalıdırlar?

 

Bir buluşun patentlenebilmesi için bu buluşun yeni yani özgün olması, buluş basamağına sahip olması ve sanayi süreçlerine uygulanabilir olması gerekmektedir. Ne var ki, konusu kamusal düzene uygunsuz düşen ve genel ahlaki duruma uymayan buluşlar ve bitkiler, hayvan türleri ya da genellikle biyolojik temellere yaslanan bitki ve hayvan yetiştirme usullerine patent verilmediğini söylemek gerekmektedir. Bilimsel kuramlar, matematik yöntemler, keşifler, edebiyat ve sanat yapıtları, estetik nitelikli yaratımlar, bilgisayar yazılımları, bilim eserleri, bilginin derlenmesi ve düzenlenmesine ilişkin teknik yön barındırmayan usuller, zihni ve ticari faaliyetlere ilişkin usul ve kurallar ile hem insan hem de hayvan vücuduna uygulanacak olan cerrahi usuller buluş olarak sayılmazlar ve patent alamazlar. Hem patent başvurusu hem de patentin kendisi, bir başka kimseye devredilebilir. Miras yoluyla bırakılabilir, rehin edilebilir ya da kullanım hakkı lisans konusu edilebilir. Bu sayede patent sahiplerinin belirli bir gelire erişmesi mümkün olmaktadır. Dolayısıyla patentler bu anlamda alınıp satılabilmektedir. Patentin ister lisans sözleşmesi yoluyla birine kiralanması olsun, isterse devir sözleşmesi yoluyla başkasına tamamen satılması olsun, ya da patent sahibinin bir firma kurarak (spin-off firma veya start-up firma şeklinde) söz konusu patentini doğrudan üretim sürecinde kullanması şeklinde olsun, patentin tüm bu üç süreçten birini izleyerek buluş sahibine gelir getirmesi ve dolayısıyla bir fikrin/buluşun üretim veya yatırıma dönüşmesi sürecine "patentin ticarileştirilmesi" denilmektedir.  Patent belgesinde, buluşun içeriğine dair kısa bir teknik özet vardır. Tarifname ise buluşun içeriğini detaylı bir biçimde açıklamaktadır. İstem ya da istemler ise, korunma altına alınması istenilen teknik unsurları resimlerle göstermektedir. Patent ya da faydalı model belgesi almak, aslında bir sınai mülkiyet hakkına sahip olmak demektir. Bu doğrultuda, belirli bir süre için tekel hakkına sahip olduğunuz malınızı piyasada satmak, başkalarına lisans yoluyla kullandırmak veya üretmelerine izin vermek için belirli bir süre müsaade edebilirsiniz ya da sahip olduğunuz hakkı devredebilirsiniz.

 

 

 

3) Patent ve faydalı model almak için hangi kurumlara başvurulur?

 

Patent başvurusu sırasıyla başvuru formunu, buluşun konusunu izah eden tarifnameyi, istemler, tarifname ya da istemlerde işaret edilen resimleri, özeti ve başvuru ücretinin ödendiğini gösteren bilgiyi içermektedir. Türkiye'de herhangi bir ürün için patent almak adına bu alandaki tek yetkili kuruluş olan Türk Patent Enstitüsü'ne (TPE) (Yeni adıyla Türk Patent ve Marka Kurumu-TÜRKPATENT)1 başvurulmaktadır. Kurum, hem ulusal hem de uluslararası başvuruları, mevcut haliyle yürürlükte olan mevzuat kapsamında değerlendirir ve buna göre patent belgesi verir. Başvuru süreçleri bizzat kişilerin kendileri ya da Türkpatent'e kayıtlı olan Patent Vekilleri2 aracılığıyla yürütülebilir. Başvuru şahsen yapılmak isteniyorsa, bu durumda, ilk olarak "Patent/Faydalı Model" başvuru formu edinmeniz gerekmektedir. Başvuru formu, Türkpatent'in "Enformasyon, Dokümantasyon ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı’ndan ya da yurt içindeki kurumun birimlerinden ücretsiz olarak edinilebileceği gibi, yine kurumun internet sayfasından indirilebilmektedir. Kılavuz içerisinde, başvurunun nasıl hazırlanması gerektiğine ve başvuru sürecinin hangi unsurlardan meydana geldiğine dair ayrıntılı örneklere ve açıklamalara yer verilmiştir. Başvurular hem şahsen hem de posta yoluyla Türkpatent'e yapılabilmektedir. Ayrıca başvurular online olarak https://online.turkpatent.gov.tr/CES/ adresi üzerinden de yapılabilmektedir. Bu web adresi aynı zamanda başvuru öncesi hali hazırda var olan patent ve faydalı modellerin ön araştırmasında ve TürkPatent'e yapılan patent/faydalı model başvuru dosyasının takibinde de kullanılabilmektedir. Dolayısıyla başvuru dosyanızın durumunu kurumun söz konusu internet sayfasından takip etmek mümkündür. Başvuru tarihiniz ne ise, o andan itibaren başvurunuz koruma altına alınmış demektir. Buluşunuz sadece sizin için bilinir kaldığı yani korunduğu sürece, başvurunuzu ne zaman yapacağınız sizin tercihinize kalmıştır. Ancak bazen başvurular ürün daha tam olarak geliştirilmeden yapıldığı için, bazen de başvuru sürecinin gereğinden fazla uzatılması durumunda, riskli olabilmektedir. İki durum için de, patent almak oldukça zor olur. 

 

4) Patent ve faydalı model başvuru ve tescil süreci nasıl işlemektedir?

 

Türkpatent'e yapılan patent ve faydalı model başvuruları, bu başvuruların yasal mevzuatta önceden belirtilmiş nitelikleri taşıdığının anlaşılması halinde, başvuru sahibine ilk olarak başvurusunun işleme konduğu ve patent sicil işlemlerinin gerçekleştirildiği haberi iletilmektedir. Şekil itibariyle şartları sağlayamayan başvuruların düzeltilmesi için 2 aylık bir süre tanınmaktadır. Mevzu bahis eksiklikler bu süreç içerisinde giderilemezse, başvuru iptal edilecektir. Şayet yapılan araştırmalar neticesinde başvuru sürecine ilişkin herhangi bir eksiklik bulunamamışsa ve son başvuruda başvuru sahibinden rüçhan hakkı3 talep edilmişse, rüçhan tarihinden sonraki ilk 12 ay içerisinde, Türkpatent'e tekniğin bilinen durumu üzerine bir araştırma yapması ve ilgili giderleri ödemesi konusunda bir bildirimde bulunulur. Eğer araştırma talep edilmezse ve araştırma bedeli ödenmezse, bu durumda başvurunun sahibi tarafından geri alındığına karar verilir. Başvuru sahibi tekniğin var olan durumuna ilişkin araştırma talebinden sonra ise, Türkpatent ve ilgili uluslararası niteliği herkesçe bilinen anlaşmalı kuruluşlar tarafından başvuru hakkında bir araştırma raporu oluşturulur ve oluşturulan bu araştırma başvuru sahibine bildirildikten sonra patent veya faydalı model başvurusu kurum tarafından "Bülten"de yayımlanır. Başvuru sahibi, araştırma raporunun bildirim tarihinden itibaren 3 ay içinde ücretini ödeyerek sözkonusu buluşu için inceleme yapılmasını talep eder. Türkpatent, kanunda açıkça belirtilen 3 kriterin (teknolojik bir yenilik getirmesi, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması) karşılaması şartıyla patentin verilmesine karar verir. Buna göre, yapılan araştırma sonucunda düzenlenen inceleme raporuna göre, başvuru reddedilir ya da tescil edilir ve sonuç patent Bültende yayımlanarak düzenlenen belge patent sahibine verilir. Başvura sahibi patenti almasına rağmen, üçüncü kişiler, patentin verilmesi kararının Bültende yayımlanmasından itibaren 6 ay içinde söz konusu patente üç kriterden herhangi birini taşımadığı gerekçesiyle itiraz edebilirler. İtiraz sonucunda Kurum, yapılan itirazı patent sahibine bildirerek 3 ay içinde patent sahibinin görüşleri ve varsa patentte değişiklik taleplerini dikkate alınarak, itirazı inceler ve verilen nihai kararı Bültende yayımlar. Buna göre, Kurum, verilen patentin ya da varsa değiştirilmiş hâlinin Kanuna uygun olduğu görüşündeyse patentin devamına yani daha önce verilen patent belgesinin aynen geçerli olduğuna hükmederken, uygun olmadığı görüşündeyse patentin hükümsüzlüğüne karar vererek, patent iptal edilmesini ve kararın da Bültende yayımlanmasını karar verir.

 

Aşağıdaki Şekilde de açıkça görüldüğü gibi, Patent ve Faydalı model başvuru ve tescil süreçleri birbirine oldukça yakın şekilde işlemektedir. Faydalı modelin alınmasındaki çoğu işlem basamağı patent ile aynıdır, zira faydalı model bir nevi "küçük patent" denilebilecek bir buluş olduğundan süreçler oldukça benzerdir. Temel farklar, faydalı modelin alınması genel olarak patente göre daha basit, daha kısa ve daha az detaylıdır.

Sorularınız varsa yorumlar bölümüne ekleyebilirsiniz.